Portret van een monument
Willem Elsschot, ooit van gehoord? Nee? Scheer dan je protserige moustache af, toom dat arrogante toontje in en laat dat groot bakkes ook maar achterwege. Want Elsschot, beste sinjoor, is zowat de kathedraal van de Antwerpse literatuur. Of toch op zijn minst de Carolus Borromeuskerk, de Sint-Pauluskerk of de Oudaan – ‘t Stad heeft al bijna evenveel literaire iconen als monumenten.
Voor de intellectueel minderbedeelden onder ons: Elsschot is het pseudoniem van Alfons De Ridder (1882-1960), Antwerps zakenman met een besnorde neus voor advertenties, die na de Grote Oorlog een florerend reclamebureau wist uit te bouwen. Maar bekend werd hij vooral door zijn dunne maar heerlijke romans, waarin hij zijn afkeer voor het hypocriete advertentiewereldje creatief wist te verwoorden tot literaire meesterwerken.
Icoon in de kijker
Dergelijke iconen verdienen het in de kijker te staan. Dus staat de koekenstad sinds 2007, 125 jaar na Elsschots geboorte, met lezingen, expo’s en Dwaallichtwandelingen volledig in het teken van de schrijver van ‘Kaas’, ‘Tsjip’ en ‘Lijmen/Het been’. Slotstuk van deze Elsschotcampagne is een mooie expo in het Letterenhuis, ‘Dicht bij Elsschot’. Die tracht aan de hand van het Elsschotarchief dat de stad Antwerpen en de Vlaamse Gemeenschap vorig jaar verwierven, het beeld van de persoon Elsschot bij te stellen. Want schreef hij zijn bestseller ‘Kaas’ écht slechts in twee weken tijd, zoals wordt beweerd? En dat continue schrappen, was dat echt zijn manier om tot de essentie te komen of is dat ook maar een fabeltje?
De tentoonstelling van curator Wieneke ‘t Hoen schetst, overvloedig gedocumenteerd, een genuanceerd portret van de schrijvende zakenman. Voor wie een goede reden heeft om niet naar het gezellige literaire museum/archief af te zakken, is er de bijbehorende catalogus. Beide bevestigen het cliché van de cynische zakenman-schrijver zoals we hem menen te kennen, maar leggen ook andere aspecten bloot. Achter de gewiekste zakenman blijkt een gevoelig man te schuilen met een uitstekend gevoel voor humor. En hoewel hij niet onmiddellijk bekendstaat als de meest attente vader, is het mooi om hem in vakantiefilmpjes in de weer te zien met strandstoelen in Sint-Idesbald.
Rijker dan het boek
De expo is, hoe kan het ook anders, rijker dan het boek. Krijg je in het museum een blik op hoe Elsschot vandaag de dag nog leeft – in vertalingen, films en strips -, focust het boek alleen op leven en werk van De Ridder/Elsschot. Zo is de catalogus een geconcentreerde, selectieve biografie, netjes opgedeeld in zeven chronologisch geordende hoofdstukken. Interessant, in afwachting van een uitvoerige Elsschotbiografie, die nog op zich laat wachten. Maar interessanter is uiteraard de aardige selectie van het nu eindelijk ontsloten archiefmateriaal.
Een handvol handschriften en manuscripten van zijn literaire werk ontbreekt uiteraard niet. Indrukwekkend zijn echter ook enkele pagina’s uit zijn kasboeken, die verraden hoe minutieus de zakenman te werk ging. Daarnaast krijg je de menukaart van een lunch met Churchill te zien, en een klavertjevier dat de attente Elsschot uitknipte voor zijn jarige echtgenote. Terwijl de man ondertussen wel vrolijk naast de pot piste, zoals boekjes die hij van een anonieme vrouw ontving suggereren.
‘Dicht bij Elsschot’ is een fijne selectie van het nooit eerder gepubliceerde materiaal. Een beknopte maar leuke aanvulling op al wat de afgelopen drie jaren al over de schrijver is gepubliceerd. En een mooie uitnodiging voor de expo. Laat die moustache dus maar staan en rep je naar het Letterenhuis!
Cédric Raskin
Voor Cutting Edge